ایران و سازمان همکاری شانگهای: هژمونی و ضدهژمونی

با تأسیس سازمان همکاری شانگهای در سال 2001، یکی از مباحث مهم واکنش دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به‌ویژه قدرت‌های بزرگ بود. هریک از این کشورها تلاش کردند موضع خود را در مورد سازمان همکاری شانگهای تدوین و سیاست خود را در قبال آن مشخص سازند. ایران از جمله این کشورها بود که به‌سبب همجواری منطقه‌ای می‌توانست تحت تأثیر پیامدهای شکل‌گیری این سازمان قرار گیرد و اعلام کرد خواهان عضویت در این سازمان است و در این راه تلاش کرد و بالاخره موفق شد در سال 2005 به عضویت ناظر در این سازمان درآید. سؤال اصلی این مقاله این است که مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر تصمیم ایران مبنی‌بر عضویت در سازمان همکاری شانگهای چه بوده، اهداف ایران در عضویت در این سازمان چیست و کدام نظریه بهتر می‌تواند این رفتار را تبیین نماید؟ فرضیه اصلی مقاله این است که ایران تحت تأثیر و با استفاده از شرایط ایجادشده در ساختار نظام بین‌الملل (تضعیف هژمونی جهانی امریکا و ایجاد فرصتی ساختاری)، با اتخاذ سیاست عضویت در سازمان همکاری شانگهای به‌دنبال مقابله با هژمونی‌گرایی امریکا در سطح جهانی ـ که جزء سیاست‌های اِعمالی روسیه و چین نیز هست ـ و در نتیجه تضمین امنیت ملی خود می‌باشد و مفهوم هژمونی و نظریه‌های ساختاری بهتر می‌توانند این رفتار را تبیین نمایند. افزون بر این، عضویت در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند زمینه‌های برقراری هژمونی منطقه‌ای ایران را در خاورمیانه فراهم نماید.